Dlaczego lata 90. były kolorowe? W których kościołach znajdziemy największe skarby? Gdzie powstały najciekawsze okazy warszawskiej gastronomii? Dlaczego jedne pomniki przetrwały, a inne nie? Jak wędrowało centrum Warszawy?

Odpowiedzi na te i masę innych ciekawych pytań usłyszycie w trakcie jedenastu wykładów, które w Zodiaku wygłoszą specjaliści i specjalistki od historii warszawskiej architektury i przestrzeni.

Cykl przygotował zespół kuratorski z Fundacji Centrum Architektury:

• Agnieszka Rasmus
• Filip Dańda
• Anna Wrońska

Jest on przeznaczony dla osób, które nie stykają się zawodowo z tematami architektury czy historii Warszawy, ale chciałyby lepiej poznać swoje miasto.

Na wykłady zapraszamy od listopada 2024 do czerwca 2025.

W Warszawie XVIII-wieczne dzieła sztuki wielkiej klasy przetrwały przede wszystkim w kościołach.

Gdzie znajdziemy najpiękniejsze anioły, najwdzięczniej zatroskane putta, najbardziej przejętych świętych? Na te pytania odpowie Jakub Sito, wybitny znawca polskiej sztuki okresu baroku. Dlatego przygotujmy się na fascynującą wycieczkę po wnętrzach i sztuce czasów, w których nieczęsto bywamy.

Jakub Sito

Historyk sztuki, a także absolwent Uniwersytetu Warszawskiego oraz profesor Instytutu Sztuki PAN. Autor książki Wielkie warsztaty rzeźbiarskie Warszawy doby saskiej. Modele kariery – formacja artystyczna – organizacja produkcji (Warszawa 2013), współautor Słownika architektów i budowniczych środowiska warszawskiego XV‒XVIII w. Ponadto opublikował blisko 200 artykułów naukowych i książek poświęconych rzeźbie oraz architekturze XVII‒XVIII wieku.

Od 2018 kieruje grantem Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki Wspólne dziedzictwo. Polonica w zbiorach rysunków architektonicznych z XVIII wieku w Dreźnie. Uczestniczy w komisjach konserwatorskich przy warszawskich i mazowieckich obiektach zabytkowych. Laureat nagrody im. ks. prof. Szczęsnego Detloffa, przyznanej przez Stowarzyszenie Historyków Sztuki, oraz nagrody im. Hanny Szwankowskiej, przyznanej przez Polskie Towarzystwo Historyczne. Ponadto został odznaczony złotym medalem „Zasłużony dla Nauki Polskiej. Sapientia et Veritas”.

Złota Kurka, bar Praha, McDonalds, kawiarnia przy placu Na Rozdrożu – poznajcie najciekawsze obiekty i wnętrza w subiektywnym wyborze czynnego szynkarza.

Zaczniemy od mikropanoramy warszawskiej gastronomii, a konkretnie przyjrzymy się miejscom, gdzie nie zawsze dobrym kotletom towarzyszyła najwyższej próby sztuka. Co więcej, pojawi się sporo Gierka, trochę prywatnej inicjatywy, mała gastronomia, nocny klub, bar mleczny, a nawet dyskoteka i klub nocny.

Cezary Polak

Dziennikarz, który publikował m.in. w „Gazecie Wyborczej”, „Dzienniku”, „Przekroju”, „Tygodniku Powszechnym”, „Polityce”, „Wprost”, „Teatrze”, „Visegrad Insight” oraz „Ustach”. Ponadto jest animatorem kultury, a także studiował polonistykę i reżyserię filmową. Jest autorem minidialogów zamieszczonych w antologii „Literacki melanż z Pragi” oraz pomysłodawcą i organizatorem licznych inicjatyw społecznych i kulturalnych, takich jak cykl „Literatura na peryferiach” czy „Latające Muzeum”. Dodatkowo prowadzi autorską audycję „Polak Potrafi” w Radiu dla Ciebie.

Mieszka na Grochowie, gdzie założył klubokawiarnię Kicia Kocia, w której odbywają się m.in. wykłady varsavianistyczne. Co więcej, został nagrodzony przez burmistrza Pragi-Południe medalem za działalność na rzecz dzielnicy. Jest również współautorem książki „GRO. Ilustrowany atlas architektury Grochowa”.

Koszmarne warunki życia w zrujnowanym mieście, paląca potrzeba odbudowy przede wszystkim domów mieszkalnych, a także konieczność wymyślenia nowych typów osiedli – takie wyzwania stały przed Warszawą tuż po drugiej wojnie światowej.

Jak sobie poradzili z tym wyzwaniem architekci i architektki? Co zaproponowali w tym krótkim, intensywnym ale dziwnym czasie, między kataklizmem wojny a socrealizmem z jego monumentalnymi, dekorowanymi gmachami? Czy myślano nowocześnie czy „przedwojennie”? Budowano z cegły czy już z prefabrykatów? Czy udało się zrealizować plan „mieszkań dla wszystkich”?

Katarzyna Uchowicz

Historyczka architektury, kuratorka. Pracuje w Pracowni Dokumentacji Architektury XX i XXI wieku w Instytucie Sztuki PAN, a także w Międzywydziałowej Katedrze Historii i Teorii Sztuki ASP w Warszawie. Prowadzi wykłady poświęcone historii i teorii architektury XX wieku. Zajmuje się architekturą dwudziestego wieku w ujęciu interdyscyplinarnym, zwłaszcza awangardą architektoniczną i twórczością eksperymentalną, formami dokumentacji i prezentacji architektury.

Chociaż powstawały, aby trwać i upamiętniać wielkie postacie, historyczne wydarzenia a także idee łączące ludzi, pomniki w Warszawie mają tendencję do znikania bez śladu. Niektóre z różnych powodów omijamy wzrokiem, jakby ich wcale nie było. Są jednak takie, których obecność wydaje się oczywista i niezbędna, bez których Warszawa byłaby innym miastem. O nich będzie ten wykład. Co sprawiło, że przetrwały?

Anna Wrońska

Historyczka sztuki, redaktorka, dziennikarka, pracowała w Muzeum Akademii Sztuk Pięknych, Muzeum Warszawy, Wydawnictwie Naukowym PWN, Wydawnictwie ZPR Media. Jej specjalnością jest architektura i rzeźba. Jest autorką wielu artykułów o architekturze, domach i zamieszkiwaniu a także współautorką GRO. Ilustrowanego atlasu architektury Grochowa. Od 2021 roku pracuje jako redaktorka prowadząca w Fundacji Centrum Architektury.

Pałace są zabytkowe, stare, eleganckie, piękne, imponujące… Architekturę pałacową zazwyczaj analizujemy pod kątem dekoracji, stylu a także wieku.

A pałace mogą też być po prostu dobrze zaprojektowane! I właśnie tak spojrzymy na nie podczas wykładu Pawła Detki – okiem architekta, który widzi to, czego nie widzimy i umie o tym znakomicie opowiedzieć. Które z warszawskich pałaców prelegent uznał za warte analizy? Dlaczego to jest dobra architektura i na czym polega dobra architektura? Którzy projektanci byli najwybitniejsi?

Paweł Detko

Warszawski architekt i urbanista, a także absolwent Wydziału Architektury PW, jest partnerem Piotra Jurkiewicza w warszawskiej spółce ArDJ. Dodatkowo jest współzałożycielem Mazowieckiej Izby Architektów, sędzią konkursowym oraz aktywistą Oddziału Warszawskiego SARP. Ponadto pełni funkcję członka Miejskiej Komisji Urbanistyczno-Architektonicznej w kadencji 2024–2025. Specjalizuje się zarówno w zabudowie mieszkaniowej wielorodzinnej, jak i w rewaloryzacji obiektów zabytkowych, obiektach przemysłowych oraz planowaniu urbanistycznym.

Najbardziej znany jako współtwórca nowej dzielnicy na Polach Wilanowskich w rezultacie I nagrody w konkursie urbanistycznym SARP z 1997 roku dla DJiO, z architektami Piotrem Jurkiewiczem i Michałem Owadowiczem. Laureat Nagrody Architektonicznej Prezydenta Miasta Stołecznego Warszawy 2021 roku w z rozwiązania zapewniające dostępność w rozbudowie zabytkowego Przytułku Św. Franciszka Salezego.

Kino w międzywojniu było ważną instytucją kultury i rozrywki. Filmy wyświetlano w eleganckich, specjalnie zaprojektowanych salach albo na prześcieradle czy na podwórku.

Do kin chodzono masowo, a przed wojną w Warszawie było ich więcej niż dzisiaj. Inaczej też wyglądały, inaczej brzmiały. No i to właśnie wtedy nastąpił przewrót w sztuce filmu – pojawienie się dźwięku, a wraz z nim inne projektowanie obiektów kinowych. Warszawa miała swojego znakomitego projektanta przedwojennych modernistycznych kin. Jakie były ich charakterystyczne cechy i co z nimi się dzisiaj dzieje?

Dariusz Błaszczyk

historyk sztuki, reżyser filmowy i teatralny, artysta sztuk wizualnych. Twórca filmów krótkometrażowych, projektów multimedialnych, wideoinstalacji, reżyser Teatru Polskiego Radia (2010–2023). Autor monografii „Juliusz Żórawski. Przerwane dzieło modernizmu” (2010), „Architektura teatru im. Wojciecha Bogusławskiego w Kaliszu” (2016) i „Brat generała. Jerzy Sosnkowski (1893–1954)” (2023). Kurator wystaw Goldberg & Rutkowski (2013, TR Warszawa), PROJEKT/RYSUNEK – grafika projektów architektonicznych w okresie II RP (2018, Gdyński Weekend Architektury), El hermano del General. Jerzy Sosnkowski / 1893 Warszawa – 1954 Buenos Aires (2023, Buenos Aires).

Wyśmiewamy je albo otaczamy kultem. Coraz częściej je wyburzamy. Czasami podejmuje się również próby wpisania ich do rejestru zabytków. Kolorowe, szalone, dziwne – budynki z lat 90. rzadko kiedy pozostawiają nas obojętnymi.

Ale dlaczego w ogóle nagle pojawiły się w warszawskim krajobrazie? Co sprawiło, że zaczęto tak budować? Co to oznaczało dla środowiska architektonicznego, a co dla biznesu i mieszkańców Warszawy? Czy ten nowy, kolorowy styl można nazwać postmodernistycznym i skąd się postmodernizm wziął? I wreszcie – które budynki przetrwały próbę czasu?

Anna Cymer

Historią architektury zaczęła się zajmować jeszcze na studiach. Jej praca magisterska dotyczyła idei osiedla społecznego na przykładzie budowy warszawskiego osiedla na Rakowcu. Podążając za rozwojem architektury mieszkaniowej badała powojenne koncepcje osiedli, aż w końcu zafascynowała się budownictwem Polski Ludowej w ogóle – czego owocem jest książka „Architektura w Polsce 1945–1989”.

Czy wiemy, gdzie na terenie dzisiejszej Warszawy stanął pierwszy dom? Posiano pierwsze zboże? Podkuto pierwszego konia? Wykopano pierwszą studnię? Gdzie było centrum i w którą stronę rozwijało się miasto?

Czy podczas wykładu Błażeja Brzostka o początkach zagospodarowania naszego miasta poznamy odpowiedzi na powyższe pytania? A może na zupełnie inne?

Błażej Brzostek

jest historykiem, pracuje na Uniwersytecie Warszawskim. Zajmuje się historią społeczną. Jest autorem książek o robotnikach w PRL, kuchni i jadaniu, a także o Warszawie i Bukareszcie. Pracuje nad historią kobiet w powojennej Polsce.