Każdemu pokazuje inne oblicze, a wszystkie są prawdziwe i równie cenne. Warszawa – a właściwie Warszawy, bo miast jest tyle, ilu mieszkańców – to prawdziwy tygiel narodowościowy, religijny, klasowy. Czy da się poznać takie miasto? Spróbujemy!

Od 2013 roku otworzyliśmy około 100 obiektów oraz zorganizowaliśmy ponad 12 wykładów, 20 spacerów, 5 pokazów filmowych, a nawet warsztaty. I wszystkie te liczby są mocno niedoszacowane! Odwiedzaliśmy mieszkania ludzi sztuki i architektury, wspinaliśmy się na Skarpę, szukaliśmy tożsamości dzielnic oraz Warszawy socrealistycznej, modernistycznej, powojennej i filmowej, a w ubiegłym roku, bez lęku, patrzyliśmy prosto w pyzę i poznawaliśmy dziedzictwo od kuchni.

Cynowa rocznica to nie przelewki – dlatego tym razem pójdziemy na całość i spróbujemy uchwycić ten charakterystyczny genius loci Warszawy, który tworzy wypadkowa luksusowych kamienic i robotniczych osiedli, miejsc gdzie się modlimy i gdzie pracujemy, słowem: nas wszystkich.

 

21 maja, sobota

 

11:00-13:00; Bank Gospodarstwa Krajowego, al. Jerozolimskie 7 I UWAGA! Obowiązują wcześniejsze zapisy!

W latach 20. XX w. Warszawa stanęła przed wielkim wyzwaniem – z jednego z wielu miast Imperium Rosyjskiego musiała szybko przeobrazić się w metropolię godną młodego państwa. Nowa siedziba Banku Gospodarstwa miała krzyczeć: jesteśmy stabilni, jesteśmy nowocześni, jesteśmy silni. Na język architektury przełożył ten przekaz Rudolf Świerczyński. Budynek BGK powstawał w latach 1928-1931. Rozmach projektu podkreślały zastosowane materiały: płyty z andezytu, którymi oblicowano elewacje, marmury i alabaster we wnętrzach. Za dekorację rzeźbiarską odpowiadał Jan Szczepkowski.

 

13:00-15:00; kamienica Pinesów, ul. Wspólna 27 I po mieszkaniu będzie oprowadzała Klaudia Obrębska z @miasto.tlumacze

O kamienicach takich jak ta mówi się: luksy. Budynek został zaprojektowany dla Pinesów przez architektoniczny duet, który jest nie do przecenienia dla historii warszawskich luksusowych wnętrz: Jerzego Gelbarda i Romana Sigalina. Elewacje zdobią dwa wykusze, co jest cechą charakterystyczną realizacji tej spółki. Niedawno okazało się, że nieruchomość (wybudowana w latach 1938-1939) skrywa prawdziwy skarb – lokal z elementami oryginalnego, przedwojennego wyposażenia. Poza pierwotną stolarką drzwiową będziemy mogli również podziwiać prawdziwy rarytas – przedwojenny wygląd łazienki, łącznie z pierwotną glazurą.

 

14:00-17:00; pracownia architektoniczna Matelier, ul. Kaliska 9

Co ma wspólnego Seneka z warszawską Ochotą? Kaliską 9! To właśnie na fasadzie budynku mieszczącego się pod tym adresem znajduje się sentencja „Dla dusz szlachetnych trud jest pokrzepieniem”. Kamienicę wybudowano w 1937 dla farmaceuty, przemysłowca, Powstańca Warszawskiego, Sprawiedliwego Wśród Narodów Świata Leona Nasierowskiego. W jednym z lokali mieszczącym się w budynku znajduje się obecnie pracownia architektoniczna Marty Matelier.

 

16:00-17:45; spacer „Luksusowe realizacje lat 30.” – Adrian Sobieszczański I zbiórka pod fontanną na pl. Dąbrowskiego

Dla banków i instytucji finansowych reprezentacyjne siedziby były wizytówką działalności. Dobrze zaprojektowane gmachy i wnętrza miały potwierdzać finansowa stabilność, a – co za tym idzie – być gwarancją bezpieczeństwa powierzonych pieniędzy. W okresie międzywojennym instytucje finansowe nie szczędziły pieniędzy na wznoszenie siedzib, których wygląd zewnętrzny oraz zastosowane materiały wykończeniowe miały być widocznym symbolem finansowej potęgi. W ramach Festiwalu Otwarte Mieszkania zapraszamy na spacer po Warszawskim Śródmieściu podczas którego poznamy najpiękniejsze realizacje lat 20. i 30. powstałe dla instytucji finansowych. Spacer rozpoczniemy na placu Dąbrowskiego przy fontannie i zakończymy 2 godziny później przy rondzie de Gaulle’a. Poznamy historię siedzib Towarzystwa Ubezpieczeniowego Prudential, Pocztowej Kasy Oszczędności, Riunione Adriatica di Sicurtà, Banku Gospodarstwa Krajowego czy Towarzystwa Ubezpieczeniowego Polonia. Spacer poprowadzi Adrian Sobieszczański – historyk, licencjonowany warszawski przewodnik miejski, miłośnik architektury, związany z Warszawskim Magazynem Ilustrowanym „Stolica”.

 

18:00-19:30; wykład „»Kosmiczny przeciąg« kontra monumentalna aleja – wizje powojennej przebudowy ul. Marszałkowskiej” – dr Krzysztof Mordyński I Zodiak Warszawski Pawilon architektury, pasaż S. Wiecheckiego „Wiecha” 4

W pierwszej dekadzie po zakończeniu II wojny światowej o wygląd głównej arterii Warszawy rywalizowały dwie wizje: jedna wynikała z modernistycznych przekonań o konieczności nadania centrum Warszawy hipernowoczesnej postaci, druga natomiast wiązała się z socrealistyczną koncepcją miasta o monumentalnej, zwartej zabudowie, z czytelnie rozłożonymi akcentami urbanistycznymi. Wykład o najbardziej znanej warszawskiej ulicy poprowadzi dr Krzysztof Mordyński – historyk i historyk sztuki, kustosz w Muzeum UW. Zdobywca nagrody KLIO I stopnia 2021 za książkę „Sny o Warszawie. Wizje przebudowy miasta 1945-1952”.

 

Przed i po wykładzie będzie możliwość zakupienia książek Centrum Architektury.

 

22 maja, niedziela

10:00-12:00; pracownia konserwatorska i artystyczna, ul. Brechta 14

Niewielu spodziewałoby się, że pod socrealistycznym dachem, przy ul. Brechta 14, kipi kreatywność i sztuka. Budynek powstał jako część osiedla Praga II, zaprojektowanego przez Jerzego Gieysztora i Jerzego Kumelowskiego. Kompleks wybudowano w latach 1952-1956. W jednym z lokali od 2020 mieści się pracownia artystyczna i konserwatorska. Rezydująca w niej artystka zajmuje się głównie konserwacją i restauracją obrazów, ale pracownia zapewnia jej również przestrzeń do malowania i przechowywania swojej twórczości (oraz wazonów, które kolekcjonuje).

 

11:00-13:00; SOHO, ul. Mińska 25 I UWAGA! Obowiązują wcześniejsze zapisy!

Zespół budynków poprzemysłowych nr 44/45/46 jest istotny dla historii warszawskiej architektury jako reprezentatywny przykład działalności kilku dawnych zakładów przemysłowych: m.in: od ok 1898 r. Towarzystwa Akcyjnego Lnianej i Jutowej Manufakrury “JUTA”, od 1920 r. Zakładów Amunicyjnych “POCISK” od 1951r. “WFM” Warszawskiej Fabryki Motocykli. W trakcie spaceru odwiedzimy miejsca na co dzień nie dostępne.

 

13:00-14:30; spacer architektoniczny „MUR/ANÓW. Historie powszechne i mniej znane” – dr Katarzyna Uchowicz I zbiórka na na tarasie nad kinem Muranów.

Trasa spaceru wiedzie przez Muranów Południowy, zaprojektowany pod kierunkiem Bohdana Lacherta. Zaprojektowany, ale także opisany, opowiedziany, przerysowany bądź do pewnego stopnia niedopowiedziany przez tego architekta. Muranów to zatem awers i rewers, historie powszechne i te mniej znane. Przybliżenie zmiennej relacji twórcy z dziełem sprzyja świeżemu spojrzeniu na wielowątkową historię osiedla/miejsca pamięci z gruzobetonowych prefabrykatów na gruzowych skarpach, stanowiącego oryginalny przykład wykorzystaniu gruzu na różne sposoby (materiał budowlany, prefabrykowany detal, ukształtowanie terenu, podłoże dla roślinności). Spacer stanowi zapowiedź publikacji „MUR. Ilustrowany atlasu architektoniczny Muranowa” wydanej wkrótce przez Centrum Architektury. Naszym przewodnikiem będzie dr Katarzyna Uchowicz – historyczka architektury, związana z Instytutem Sztuki PAN oraz ASP w Warszawie. Kuratorka wystawy „Awers/rewers. Architekt Bohdan Lachert” w Muzeum Architektury we Wrocławiu.

 

Przed spacerem będzie możliwość zakupienia książek Centrum Architektury.

 

14:00-17:00 – mieszkanie w bloku, ul. Ludna 10

„Świetne bryły, dobre proporcje, oszczędny detal. No i to położenie, praktycznie w parku” – tak blok przy ulicy Ludnej opisywał właściciel mieszkania, które będziemy mogli obejrzeć, pan Ernest. Czy w powiślańskim punktowcu udało się zaaranżować nowoczesne, funkcjonalne wnętrze? Musicie sami się przekonać!

 

18:00-19:30 – wykład „Mieszkać można wszędzie” – prof. Sławomir Gzell I Zodiak Warszawski Pawilon Architektury, pasaż S. Wiecheckiego „Wiecha” 4

W trakcie spotkania prof. Sławomir Gzell będzie rysował i opowiadał o budynkach, w których mieszkał: drewnianym, parterowym świdermajerze w Otwocku, parterowym domu z wielkim ogrodem, kamienicy na Starej Pradze, gomułkowskim punktowcu na Woli, bloku na Żoliborzu z wielkimi balkonami, a na końcu o segmencie w szeregu własnego projektu, z widokiem na Park Natoliński. Profesor powiedział „Każdy z tych budynków wart jest opowieści, bo wszystkie razem mówią o kondycji miejsc w jakich mieszkamy i naszych, mieszkańców, miłości i niechęci do nich”. Prof. Sławomir Gzell – architekt, związany z Wydziałem Architektury Politechniki Warszawskiej, autor ponad 100 publikacji, członek m.in. Komitetu Architektury i Urbanistyki PAN.

 

Przed i po wykładzie będzie możliwość zakupienia książek Centrum Architektury.

 

28 maja, sobota

 

10:30-12:30; dawna Drukarnia, ul. Mińska 65

Przed wojną kolebka polskiej motoryzacji, po wojnie drukarnia naukowo-techniczna, a dziś? Dziś to kolejna lokalizacja na mapie naszego festiwalu! Mowa oczywiście o budynku przy ul. Mińskiej 65, który zapisał się złotymi zgłoskami na mapie Pragi. W latach 50. XX wieku, w miejscu dawnych Centralnych Warsztatów Samochodowych, stanął budynek projektu Jerzego Brandysiewicza i Stanisława Zalewskiego. Od tamtej pory przy Mińskiej 65 prężnie działała Drukarnia im. Rewolucji Październikowej, która realizowała zlecenia nie tylko krajowe, ale również międzynarodowe. Drukarnia w tym miejscu działała jeszcze do roku 2012, od tego czasu poszczególne budynki zmieniły przeznaczenie. Dominujący nad kompleksem dawny biurowiec pełni obecnie funkcję mieszkalną, w halach fabrycznych ulokowano biura firm. W najbardziej charakterystycznej hali, pod kopułowatymi świetlikami, które dzięki dodatkowemu doświetleniu pomieszczenia poprawiały komfort pracy zecerów, organizowane są konferencje, plany zdjęciowe, a nawet pokazy mody.

 

11:30-13:30; Sinfonia Varsovia, ul. Grochowska 272

Dawny gmach Instytutu Weterynarii SGGW znajduje się w dzielnicy Praga Południe. Kompleks budynków, o powierzchni ponad 2 hektarów, wzniesiony został w latach 1898-1900 wg projektu rosyjskiego architekta Władimira Pokrowskiego. Po sąsiedzku, w miejscu dzisiejszego parku Obwodu Praga Armii Krajowej, znajdowało się targowisko koni i bydła dostarczające studentom weterynarii materiału badawczego. Po odzyskaniu niepodległości Instytut przekształcił się w studium weterynaryjne przy Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Warszawskiego, a następnie w Wydział Weterynarii UW (1927), później zaś stał się częścią SGGW (1952). W marcu 2009 roku Urząd m.st. Warszawy odkupił od SGGW teren po dawnym wydziale weterynarii. Obiekty zostały przekazane orkiestrze Sinfonia Varsovia. W 2010 roku prezydentka Warszawy, Hanna Gronkiewicz-Waltz, ogłosiła międzynarodowy konkurs architektoniczny na zagospodarowanie architektoniczne tego terenu. Pierwszy etap budowy ma ruszyć już w tym roku, więc obecna edycja festiwalu może być ostatnią okazją, by zobaczyć ten budynek w niezmienionej formie.

 

13:00-15:00; pracownia Wandy Czełkowskiej, ul. Magazynowa 14a

Gdybyście mieli do dyspozycji dawny warsztat dla tirów na Mokotowie, co byście w nim urządzili? Jeśli pracownię artystyczną to nie bylibyście pierwsi. Na podobny pomysł wpadła Wanda Czełkowska, rozpoznawalna na całym świecie awangardowa polska rzeźbiarka. Mimo śmierci artystki jej pracownia pozostaje wciąż pełna życia. Wszystko dzięki wpisaniu tej przestrzeni na listę Warszawskich Historycznych Pracowni Artystycznych.

 

16:00-18:00; spacer „Muranów: architektoniczna utopia” – Beata Chomątowska I zbiórka na tarasie nad kinem Muranów

Bohdan Lachert, wybitny polski architekt-modernista, współtwórca awangardowej grupy artystycznej Praesens i członek CIAM chciał, aby na ruinach getta warszawskiego wyrosło nowe osiedle niczym Feniks z popiołów, przypominające całemu światu o tragedii żydowskiej Warszawy. Jedyny w swoim rodzaju projekt upamiętnienia miał zarówno aspekt praktyczny, jak i metafizyczny. Jednak historia i polityka częściowo pokrzyżowały zamierzenia twórcy Muranowa Południowego. Spacer prowadzi przez osiedle Muranów Południowy. Przedstawia kulisy powstawania projektu, jego modyfikacji, losy zaangażowanych w prace autorów na tle planów powojennej odbudowy Warszawy. Naszą przewodniczką będzie Beata Chomątowska – pisarka, dziennikarka, współzałożycielka Stowarzyszenia Stacja Muranów. Autorka kilku książek, w tym „Stacji Muranów”, „Betonii” i najnowszej – krakowskiej powieści „Andreowia”. Prowadzi podcast „Archigłosy” dla Vogue.pl

Przed spacerem będzie możliwość zakupienia książek Centrum Architektury.

 

18:00-19:30; wykład „Warszawa pograniczem kultur” – dr Grzegorz Michalak I Zodiak Warszawski Pawilon Architektury, pasaż S. Wiecheckiego „Wiecha” 4

Wykład ten będzie opowieścią o różnorodności kulturalnej Warszawy XIX i początku XX wieku. Najwięcej uwagi prowadzący poświęci przykładom integracji różnych grup ludności, przedstawi m.in. wzajemne inspiracje katolików i protestantów wyrażające się np. poprzez przejmowanie sposobu celebrowania niektórych świąt oraz zwyczajów religijnych. Pokaże również współpracę chrześcijan i żydów na przykładzie przemysłu, w tym dużych przedsiębiorstw kolejarskich. Wykład wygłosi dr Grzegorz Michalak, historyk varsavianista, który prowadzi badania z zakresu historii społecznej XIX i XX wieku, w tym mniejszości religijnych oraz narodowych. Współpracownik wielu warszawskich instytucji kulturalnych i naukowych.

Przed i po wykładzie będzie możliwość zakupienia książek Centrum Architektury.

 

20:00 – do białego rana; impreza urodzinowa Festiwalu Otwarte Mieszkania I Klub SPATiF, al. Ujazdowskie 45

Cynowa rocznica to nie przelewki! To już 10. edycja Festiwalu Otwarte Mieszkania. Będzie tort, będzie tradycyjne „Sto lat”, będzie można wypytywać organizatorów o festiwalowe smaczki. A potem zapraszamy do pląsów na parkiecie. Nasze urodziny nie mogłyby wydarzyć się nigdzie indziej – Klub SPATiF to miejsce kultowe dla warszawiaków.

 

 

29 maja, niedziela

11:00-13:00; willa Kazimierza Pużaka, ul. Byczyńska 1

Kolonia Praussa powstała w latach 20. XX w. na Grochowie. Zaprojektowane przez Witolda Matuszewskiego osiedle 28 domów w stylu dworkowym stało się domem dla działaczy, senatorów oraz posłów Polskiej Partii Socjalistycznej. W ramach festiwalu odwiedzimy jedną z willi mieszczącą się przy ulicy Byczyńskiej 1, gdzie przed II wojną światową mieszkał Kazimierz Pużak, działacz partii socjalistycznej, któremu poświęcona jest tablica pamiątkowa znajdująca się na elewacji domu. W latach powojennych polityk został porwany i przewieziony do Moskwy, by tam uczestniczyć w roli oskarżonego w tzw. Procesie Szesnastu. W ramach represji rodzina Pużaków straciła prawo do budynku, a samą willę podzielono na liczne mieszkania. To jeden z nielicznych obiektów w Warszawie, w którym do dziś funkcjonuje podział przestrzenny z lat 40. XX wieku.

 

11:00-13:00; willa Tomasza Arciszewskiego, ul. Płowce 8

Willa Tomasza Arciszewskiego znajduje się w jednej z najbardziej prestiżowych lokalizacji Grochowa – z jednej strony przy głównej ulicy Kolonii Praussa, z drugiej przy zakończeniu osi widokowej, która pierwotnie miała przebiegać między Placem 1831 roku, a modernistycznym gmachem miejskich szkół powszechnych przy ul. Boremlowskiej.

Warto zaznaczyć, że wizyta w tym domu, to również okazja, aby zajrzeć do wnętrza osiedla i ogrodu inż. Romana Kutyłowskiego. Określany przez niektórych Grochowian jako lokalny „Tajemniczy ogród” stanowi gratkę dla miłośników wiekowych roślin. W latach powojennych ten zieleniec zasłynął m.in. z kolekcji Irysów, liczącej ponad 315 egzemplarzy.

 

11:30-13:30; kamienica Stefana Damięckiego, ul. Żółkiewskiego 27

U zbiegu ulic Żółkiewskiego i Szaserów, wśród zieleni, skrywa się budynek, który podczas tegorocznej edycji Festiwalu postaramy się ocalić od zapomnienia, pokazując jego piękno szerszemu gronu. Dzięki częściowo zachowanym detalom elewacji frontowej wiemy, że dom został wybudowany w 1928 roku dla Stefana Damięckiego. Ważnym elementem fasady jest nisza z figurą Matki Boskiej, która miała chronić dom oraz jego mieszkańców. Do niedawna na terenie kompleksu znajdował się również niewielki, drewniany pawilon ogrodowy. Oprócz rodziny Damięckich w kamienicy przy Żółkiewskiego mieszkali również Kubiakowie, w tym Zygmunt Kubiak, uznany tłumacz literatury antycznej oraz jego brat, poeta Tadeusz.

 

13:00-15:00 – mieszkanie w kamienicy Maxa Patschke, ul. Targowa 48

Budynek, w którego witrynach już od lat przeglądają się prażanki wyobrażając sobie siebie przed ołtarzem, dawniej związany był nie z branżą ślubną, a… księgarską! Przed wybuchem wojny w kamienicy mieściła się księgarnia Gebethnera i Wolffa, która kontynuowała działalność aż do lat 60′. Nawet w czasie okupacji uczniowie handlowali podręcznikami przed budynkiem. Mimo śladowych ilości tynku, na kamienicy wyraźnie odznaczają się ślady dawnej, secesyjnej świetności: ozdobne balustrady balkonów czy motyw kasztanowca w przejeździe bramnym.

 

13:30-15:30 – „Mała Pasta”, ul. Brzeska 24

Dla powodzenia Powstania Warszawskiego niezwykle ważne było uzyskanie i utrzymanie łączności między lewą i prawą stroną miasta. Z tego powodu tak ogromnym sukcesem było zdobycie przez żołnierzy Armii Krajowej budynku centrali telefonicznej – filii PAST-y – już w pierwszym dniu Powstania. W 1944 r. filia ta znajdowała się przy ulicy Ząbkowskiej, obecnie jej adres to ul. Brzeska 24. Dla uczczenia tego wydarzenia, w latach 90. XX w., na elewacji budynku umieszczono symbol Polski Walczącej oraz pamiątkowy napis. W ramach ciekawostki warto wspomnieć, że pod tablicą znajduje się drewniany słup, który dawniej służył do przywiązywania koni.

 

16:00-18:00 – mieszkanie pani Danuty, ul. Dymińska 10

Budynek przy ul. Dymińskiego 10 to jeden z przykładów żoliborskiego modernizmu. Zaprojektował go Aleksander Więckowski i służył pierwotnie jako dom podoficerski. W 2014 roku otrzymał nagrodę im. Barbary i Stanisława Brukalskich za wzorcowe, zgodne z zasadami konserwatorskimi, podejście do renowacji i konserwacji obiektu. Budynek, wybudowany w latach 1934-1935, był częścią przedwojennego Osiedla Funduszu Kwaterunku Wojskowego. W okresie międzywojennym Fundusz stale rozbudowywał zasoby mieszkaniowe i osiedla wznoszono według odgórnych przepisów określających powierzchnię, ilość pokoi, materiały, konstrukcję.

 

18:00-19:30 – wykład „Skazani na awangardę – międzywojenni architekci pochodzenia żydowskiego” – Klaudia Obrębska I I Zodiak Warszawski Pawilon Architektury, pasaż S. Wiecheckiego „Wiecha” 4

Prowadząca opowie o środowisku warszawskich architektów pochodzenia żydowskiego w dwudziestoleciu międzywojennym. Przybliży m.in. postać Ludwika Paradistala (twórcy warszawskich luksów) czy Henryka Oderfelda (zwanego przez kolegów po fachu „Ogierem”) i opowie jak szukać informacji o tych, których istnienie próbowano wymazać. Klaudia Obrębska jest absolwentką etnologii i antropologii kulturowej na Uniwersytecie Warszawskim oraz historii sztuki na Uniwersytecie Jagiellońskim i Uniwersytecie Warszawskim. Popularyzuje architekturę na instagramowym koncie @miasto.tlumacze. Przygotowuje pracę doktorską na temat warszawskich architektów pochodzenia żydowskiego.

Przed i po wykładzie będzie możliwość zakupienia książek Centrum Architektury.